Тэнгэрлэг эх орон минь тандаа мөргөмү

Газар бол улсын өмч хэн ч дураар зарж үл болно . The land is the ground of the state.

-Хүннү гүрний эзэн Модун хааны алдарт сургаал (МЭӨ 234-174)

Ахан минь явчаад эргэж ирсэнгүй
Салан хагацах амархан
Ахин бие биетэйгээ уулзах хэцүү
Адуу ноцолдоно хүн ноцолдохгүй
-“Ахын дуу” Сүмбэ улсын аймгийн тэргүүн Муюнхуй (МЭӨ 285 он)

Эх элбүр, эх минь ээ…
Өлөнгийн өвс гундахад хүрэв
Өнөр садан буцахад хүрэв
Өргө нутагтаа буцсу…
- Хүүгийн үг, Алтан ордны үйсэн дээрх бичиг (1240-1502)

Өсгөн төрүүлсэн Өл буурал ахайгаа
Яаж мартъя гэнэм чи?
Арван сар нуруугаа чилтэл өргөсөн
Ангир шар уургаа шимүүлсэн
Ачит цагаан сүүгээ хөхүүлсэн
Амраг хайртай эхийгээ
Яаж мартъя гэнэм чи?..
- Чингисийн хоёр эр загалын тууж ( 14 дүгээр зуун, 1300-1400)

Онон мөрөнд ахуй Халуут эгч минь хийгээд
Орхон Туулд агч өвчит бид хоёр
Халх Оннигуудын газар хол болбаас бээр
Хайрлан санагалзахын агаар нэгэн буй за
-Дуутын хар чулуу, Бахарайн Цогт хун тайж, 1624 оны намар

Үүл нь гараад бороо орохын цагт
Үүдэн гэмээнэ хоймор юуны ялгаа вэ
ҮЙл нь ирээд үхэхийн цагт
Хөгшин гэмээнэ залуу юуны ялгаа вэ
-Хурмаст тэнгэр, Говийн догшин ноён хутагт Дулдуйтын Данзанравжаа (1803-1856)

Холбоо шүлгүүд намираад гарах нь өөрийн хэлний монгол
Хослуулан зохиосон эгшигт дууны үг санаа нь монгол
Хойшид боловсрох соёлын зам дээр нь үндэс болох нь монгол
Хуучин ёсны азийн дундаас шинэ мандсан монгол
-Содномбалжирын Буяннэмэх (1902-1937)

Чихний чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл,
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ.
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясч,
Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу би!
-Монгол хэл, Бямбын Ринчен (1905-1977)

Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл
Мартаж болшгүй соёл
Үхтэл орших төрөлх нутаг
Салж болшгүй орон.

Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас
Хүний хүү тэгж эрдэнэ өвөртөлж харина. 1927 он
-Алс газар сураар явагч, Д.Нацагдорж (1906-1937)

Халх Монголын малчин Хатгин овгийн нүүдэлчин
Харц язгуурт Дамдинсүрэн Харь газар суухдаа
Эх нутгаа эрмэлзэж Элгэн саднаа дурдаж
Эцэг эхээ санагалзаж Эгшиглэж шүлэглэсэн нь энэ байна
-Буурал Ижий Минь, 1934, Цэндийн Дамдинсүрэн (1908-1986)

Цэлмэг залуу насныхаа Гал дөлөөр бадарч
Сэтгэл зүрх хоёртоо Шатаж явах үедээ
Чин сайхан амрагтаа хэлж үзээгүй үгээ
Чинийхээ төлөө үхье гэж эх орондоо хэлсэн
-Миний нутаг найраглал, Цэрэндоржийн Цэдэнжав (1913-1992)

Ертөнц зовлонгийн хажуугаар жаргалаар дүүрэн байдаг
Баяр жаргалын дундаас
Салж сарнисан ах дүү, амраг садан
Амьд мэнд уулзахын баяр гоц сайхан байдаг билээ
-Тунгалаг Тамир, Чадраабалын Лодойдамба (1917-1970)

Элэг зүрхнээс уяатай
Энхрий Монгол нутаг минь
Эцэг эхээс заяатай
Эрдэнийн алтан өлгий еэ.
- Халуун элгэн нутаг, Жамцын Бадраа (1926-1993)

Yлээж байгаа салхи нь Yнсээд байгаа ч юм шиг
Өршөөлт ээжийн минь гар Илээд байгаа ч юм шиг
Энэрэнгүй сайхан санагдахад Элэг зүрх минь догдолж
Хосгүй баярын нулимс Хоёр нүдий минь бүрхдэг
-Би монгол хүн, Чойжилийн Чимид (1927-1980)

Хичнээн сайхан салж болмооргүй ертөнц боловч
Гэзэгтийн дуулдаг өвгөн шувуу буцах цаг болжээ
Бид чинь ингээд л уван цуван хойт энгэртээ гарах улс шүү дээ
Манай монголын удам тасрахаар биш
Та нар минь тэгээд үр ач өнөр өтгөн жарган дэгжиж яваарай
-Өвгөн шувуу, Сэнгийн Эрдэнэ (1929-2000)

Цэцгийн сайхныг би зөвхөн нугаасаа түүлээ
Цэнгэлийн дууныг би зөвхөн талаасаа сонслоо
Хүлгийн хурдныг би зөвхөн сүргээсээ барилаа
Хүүхний царайлагийг би зөвхөн Монголдоо харлаа
-Зөвхөн Монголдоо, 1973, Бэгзийн Явуухулан (1929-1982)

Эрдэнийн арга билиг алтан соёмбын гачил дээр
Эх нутгийн шорооны амиар солих ширхэг дээр
Тусгаар тогтнол чамайг Тунхаглан бичнэ би
-Тусгаар тогтнол¸ Дэндэвийн Пүрэвдорж (1933)

Сэтгэлээр сайхан ээжий минь
Сэмхэн намайг дурсав уу
Уулаас санах ээжийгээ би
Ухаандаа гэнэт үгүйлэв үү
Бухимдсан сэтгэл минь тогтохгүй нь
Буцлаа даа… Буцлаа даа… Буцлаа даа…
-Явлаа даа, Явлаа Нямбуугийн Нямдорж (1934-1999)

Монгол гэж байсан ч орон
Байгаа ч орон байх ч орон
Байх байхдаа баргийн юм биш
Баатрууд билээ
- Монгол гэдэг ийм орон байсан юм, Ринченгийн Чойном (1936-1979)

Газрын холоос цайвалзсан
Ганган цагаан гэрүүд байна
Ганцхан насанд заяасан
Миний нутгийн бараа юу
- Миний нутгийн бараа, Шаравын Сүрэнжав (1938)

Сураг холын харь орноос ч төмөр гав таслан
Сул хатираар хүлэг морь нь гүйж ирдэг эх орон минь
Сувдан сондор шиг их л ганган цуваандаа уйлалданхан
Сугаа улайтал шувууд нь нисч, хүсч ирдэг эх орон минь
-Эх орон бодол Пунцагийн Бадарч (1939)

Сэрүүн намар болоогүйсэн бол
Шувууд юундаа буцах вэ
Хайртай үрээ бодоогүйсэн бол
Хаанаас ээж минь юундаа ч уярах вэ
-Хүүгийн бодол, Дожоогийн Цэдэв (1940)

Хүн төрлөхтөний үлэг оршил нь нүүдэл. Нүүдэл гэдэг хөдөлгөөн
Оршин байхын үндэс нь хөдөлгөөн чухамхүү
үргэлжийн хөдөлгөөн л амгаланг буй болгоно
Амгалангаас илүү жаргал гэж үгүй
-Оюуны орон зай, Дарамын Батбаяр (1941)Зүүдэн дунд жаргааж
Сэрэхэд зовиур эдлүүлэх
Зүрхний мухарт уятай
Холын холын бараа гэж
-Холын бараа Лхамжавын Лувсандорж (1943-1981)

Унахын учиргүй уул шиг хоёр сайхан хархүү
Ургахын улаан нарнаар хоёулаа унасан гэдэг юм
Хамгийн хүнд мөчид Эх орон танаасаа
Харамчийнхан амиа бас харамласангүй ээ
-Харамчийнхны дууль, Дөнгөтийн Цоодол (1944)

Эх нутаг минь шүлэг шиг сайхан
Эх орон минь дуу шиг сайхан
Эргэх дөрвөн цагт амьд явах сайхан
Эрээнцавд цас орох нь сайхан
- Дөрвөн цаг, Данзангийн Нямсүрэн (1945-2002)

Томоогүй явж боллоо ээжээ
Тогоруу буцаж зэгс шаргалтлаа
Хорвоод намар ирдгийг мартсан
Хонгор хүүгээ уучлаач ээжээ
- Хорвоод ганцхан ээждээ, Санжаажавын Оюун (1946)

Хайрхан уулын барааг
Харах бүр минь жаргал юмаа
Хайртай буурал аав ээждээ
Харих бүр минь заяа юм даа
-Хайрхан уулын бараа, Довчингийн Отгонсүрэн (1946-1999)

Хагарсан чулуу дахиад хэзээ ч эвлэдэггүй шиг Yнэнээ хэлье
Нулимсаараа зуурч хэлье
Хагацахын цагт үхэл давж уулздаггүй шиг Yнэнээ хэлье
Амьсгалаа зангидаж хэлье Ижийтэйгээ байхад би баян байсан
-Ижийтэйгээ байхад би баян байсан, Бавуугийн Лхагвасүрэн (1945)

Мөрөн голын чулууд усандаа дуулалгүй удсан ч
Мөнхийн дуугаа мартаагүй байх юм аа, эх орон минь!
Гольдрол дундаа мөлсөн чулуу нь хүртэл дуулахлээр
Голт зүрх өөрийн эрхгүй уярах юм аа, эх орон минь!
- Чулууны аялгуу, Гомбожавын Мэнд-Ооёо (1952)

Цагаан хэрмийг барьсан ард түмэн бахархалтай
Цагаан хэрмийг бариулахад хүргэсэн ард түмэн түүнээс ч дутуугүй түүхтэй
-Монголын Түүх , Бат-Эрдэнэ Батбаяр Баабар (1954)

Холын зэрэглээ нь тодроод байна
Хонгор ижий минь алга уу даа
Хадган сэтгэл минь нялхраад байна
Хатан ижий минь ирэв үү дээ
-Зүүдэнд ирсэн хонгорхон ижий киноны дуу, Үржингийн Хүрэлбаатар (1954)

Орчлонгийн дутуу гэдэг ганцхан юманд л байх юм даа
Аавдаа би эрхэлдэг байсан
Амьдрахын жамтай насандаа амьсгалахын зайтай
Үнэн явах юмсан гэж хичээдэг юмаа Эх орон минь
-Би Монголоороо гоёдог, Шагдарсүрэнгийн Гүрбазар (1955)

Тэнгэрлэг эх орон минь тандаа мөргөмү
Тэнд энд хэвтэх чулуунд чинь үнэн оршдогт итгэмү
Амьд яваа минь таны таалал гэмү,
Аугаа их тандаа би өдөр бүхэн мөргөмү
Амьсгалах тоолондоо тандаа хүрч очму…
Амьддаа бие биеэ хайрла, хүмүүсээ
Аливаа сайхан бүхнээ бусдаас битгий харамла…
-Төрийн шагналт, яруу найрагч Очирбатын Дашбалбар (1957-1999)

Зүүдэндээ эх орноо үзэх найруу
Зүмбэр их уулсын бэлийн цоохор цасыг цоо түрж
Зүү орох төдий зайд яргуй соёлж
Зүүдэндээ эх орноо үзэх найруу, сэрэхүл, намар гадаа
-Зүүдэндээ эх орноо үзэх яруу Сүхбаатарын Батмөнх (1960-2002)

Харийн нутаг давчдаад байна
Харсан зүгтээ гүймээр л байна
Хатуу дарсыг ч цутгамаар л байна
Хашгирч уйлмаар дуулмаар л байна
-Хариас дуулсан дуу, Бархасын Дорж, (1964), Дуучин Д.Жаргалсайхан

Самсаа шархиртал янцгаалдах Монгол адуун сүргээ
Санаа сэтгэлийг амраагч талын бор салхиа
Санаж байна би санаж байна
Сэтгэл зүрхээ бэтгэртэл санаж байна
- Эх орон таныгаа санаж байна, Д.Цэрэнбат

Үүнээс Цэлмэг хөх Тэнгэр гэж Үгүй
Эх орноос минь Сайхан нутаг Хаа ч Үгүй
Үүнээс илүү Хайрлах Шүтээн Үгүй
Эх Орноос минь Сайхан Нутаг Хаа ч Үгүй
- Эх Орон, Хурд, Ардын жүжигчин Б.Дамчаа

Болор биеийг минь нууцлах Газар шороо
Дорнын их амар амгалан
Ижийгээр минь бүүвэй аялуулж Эцгээр минь үнэг эсгүүлсэн
Дэрлээд нойрсох Миний хатан өвөр
Монголын их амар амгалан, Цогдоржийн Бавуудорж (1969)

Мэдэрч чадаагүй ёс төдий үнсэлт
Миний залуу нас холын бороотой хот
Хагацах учрахын аль аль нь хуучирсан хойно
Харин энэ тал нутаг юутай хоосон
- Хөгжим сонсож суух 50 эгшин, Гун-Аажавын Аюурзана (1970)

Эцэж ядарсан үедээ нутаг амьтай зүүдлэхдээ
Эх оронтой хүмүн гуйлгачин бишээ мэдэрнэм
Энэлж шаналсан үедээ ижий амьтай зүүдлэхдээ
Элгэн садантай хүмүн Баян гэдгээ мэдэрнэм. Ц.Батмөнх

Миний монголын тэнгэрт өдөлсөн шувуу
Бусдын тэнгэрт өдөө цацдаггүй
Миний монголын тэнгэрт өссөн бүргэд
Будант газар ясаа тавьдаггүй
-Тэнгэр, Баярхүүгийн Ичинхорлоо (1973)

Монгол бичиг нь хүний сэтгэн бодох чадвар хаана хүрнэ түүнийг гүйцэн бичиж чаддаг бичиг юм. Чой Лувсанжав агсан “Монгол бичиг бол Монгол Улсын тусгаар тогтнол, билэг тэмдэг” хэмээн хэлж байжээ.