Хөгжил рүү? эсвэл мөхөл рүү? Бид хэн болоод байна вэ?Тэд хэн бэ?

Одоо цагт нийгмийн хөгжил рүү улс, үндэстэн бүхэн тэмүүлж байна. Хөгжлийн оргил өөд уралдан амь тэмцэн мацахдаа өөрийн өнгө төрхөө гээж, өөртөө үнэтэй байж болох бүхнээ санаатай санамсаргүйгээр үгүй хийж байна.Монгол улс ч бас юунаас дутахав дээ. Дэлхийд үндэстэн гэж хэлэгдэх хувь дутаж устаж үгүй болж байгаа гэсэн нэршил рүү ойртож байгаа мэт.Өнөөдрийн байдлаар хүн амын олонх нь хотдоо шаваад амьдарч байгаа нь нүүдэлчин сэтгэлгээтэй бидэнд энэ хэрийн хүн бол маш олон юм шиг санагдах нь аргагүй хэрэг л дээ.Багталцаж чихцэлдсэндээ тэр үү бие биенээ ад үзнэ. Эх орондоо хүн шиг хүн энэ улсын иргэн шиг иргэн нь байж чадахгүй байж эрх чөлөө, шударга ёс, хүний эрх гэж ярилцах нь соньхон. Монголчууд хэзээд л задгай чөлөөт сэтгэхүйтэй, эрх чөлөөнд дуртай ард түмэн. Тиймдээ ч ямар ч нийгэмд өөрсдийн эрх чөлөөгөө эдэлсээр хамгаалсаар ирсэн. Харин зарим нэг хүмүүс яг энэ ойрын хэдэн жил энэ тухай хамгийн их хамгийн чанга хэн сурталдаад байна. Соц үед эрх чөлөөгөө боолгуулж түүнийг үнэн сэтгэлээсээ үзэн ядах болсон хужаа нар, хужаагийн эрлийзүүдийн эрх чөлөөний асуудал Монголд хүчээ нэгэнт авчээ. Өнөөдөр тэд санасан эрх чөлөөнөөсөө илүүг хүртэж Монголын улс төр,урлаг, нийгмийн тэргүүлэх эгнээнд цус нэгт хүмүүстэй өөртэйгөө Монголчуудыг адилхан болгох гэж үхэн хатан тэмцэж байна.Яагаад тэр вэ гэвэл тэд үр хүүхдээ өөр шигээ ад үзүүлж нийгмийн 2-р байр сууринд байлгамааргүй байгаа.

Тиймдээ ч эрлийзүүд өөрсдийн эрх ашгийг хамгаалсан 2000гаран хууль батлалцсан байна. Монгол улсын хууль тэдний төлөө үйлчилж тэдний эрх ашгийг дээдлэн өдөр бүр нийтлэл сонин бичиж тв-н 20 илүү суваг сурталдаж байна. Тэд эрх ашгаа хамгаалсан үзэл санааны хүнээ хятадаар Бааба (баа ба хятадаар эцэг гэсэн үг) хэмээн хүндэтгэн улаан цайм хүндэтгэн алдаршуулж байна. Хэрэв үгүй энэ худлаа гэж мэтгэх хүн байвал өнөөдөр Монголын хууль хэний эрх ашгийг хамгаалж хэнд үйлчилж байгааг хэлж өгнө үү! Цэдэнбал дарга нам төрийг 40н жил удирдахдаа хужаа гаралтай хүмүүсийг хурган даргаас дээш ер гаргаагүй юм гэсэн.90-д оны хувьсгалыг хэн хийвээ? Яах гэж? Тэгээд хэн хожив? Тэртээ тэргүй ардчилалын салхи хойноос үлээж их Орос гүрэн задран социализмын гав дөнгө тайлагдаж байсан үеэр Монголд чухам юу болсон бэ?Хэн бүхэн эрх чөлөө ардчилалыг олж авсан гэх байх л даа. Тэгвэл би арай өөр өнцгөөс нь харж мэдэрснээ энэ бичье.Тэгэхдээ зарим хүмүүс шиг улс төрийн онол энэ тэрээ гээд тэнгэрийн юм бичихгүй ээ.Газар дээрээ л байгаа болохоор газраараа л байя.Монгол нутагт ирж суурьшсан хятад, манж оросуудын хувь заяа 90 -н он хүртэл үнэхээр амар байсангүй.Хичнээн ажил мэргэжилдээ сайн байсан ч Монголын төрөөс магадгүй Оросуудын даалгавараар онцгой сайн бодлого явуулсан нь Оросод ч Монголдоо ч сайн явдал болсон.Тэд социализмыг, Оросуудыг, Цэдэнбалыг, Монголын түүхийг, Монгол ёс заншил сэтгэхүйг яс махандаа хүртэл үзэн ядах болсон.

Харин цэвэр цусны Монголчуудын хувьд 1990-н он хүртэлх 300-400 жилийн түүхэнд урд хожид дасал болоогүй суурин иргэншил рүү шилжиж өөрийн гэсэн сэтгэхүй, мөн чанараа өдрөөс өдөрт гээж эхлэж байлаа.

Монгол хүн Монгол хүн гэж танигдахгүй болтлоо өөрчлөгдөв. Бусдад танигдах нь битгий хэл өөрийгөө хэн гэдгээ мэдэхээ байж үүсэл гарал, түүх уламжлалаа харийнханаас сонсож харийн хүмүүсээр тархиа угаалгасан өрөвдөлтэй эмгэнэлтэй үндэстэн болов.Өөрсдийгөө харь орноос ирсэн цагаач мэт сэтгэж эх орондоо , гэр орондоо эрх чөлөө эрх дархаа мэдэхгүй болжээ.Үнэхээр суурин иргэншилийн гол мөн чанарууд Монгол хүний сэтгэхүйд одоог хүртэл сайн сууж өгөхгүй, суусан ч алдаатай байгаа нь үндэстний хэдэн мянган жил хэлбэржиж биежсэн үндэстний язгуур сэтгэхүй, баатарлаг түүх, бахархах соёл уламжлал, өөрийн өвөрмөц тэнгэрлэг шашин, мөргөл итгэл үнэмшилтэй нь шууд холбоотой.Тийм ч учраас нүүдэлчин сэтгэлгээгээс суурин сэтгэлгээ рүү шилжих дайн 15-16-р зуунд эхлэхдээ шууд л эхний ээлжинд эдгээр Монгол болгож харагдуулж байгаа мөн чанаруудыг устгаж, өөрчлөхийг зорьсон. Сэтгэхүйн дайны эхлэл нь энэ бүгдийг сэтгэхүйн гүнд хүртэл дарамтлан мартагдуулж, устгаж, хайлуулж чадах хар тамхи мэт шарын шашинг Монголын тухайн үеийн нөлөөт хүмүүс дэлгэрүүлсэн. Тухайн үедээ задарч эхлэж байсан Монгол үндэстнийг оюун санааны хувьд нэгтгэх гэсэн бодолтой байсан ч тэд хожим гарах алдаа, дутагдал, гажуудал хор хөнөөлийг тооцож чадсангүй.Бас Монгол хүнийхээ сэтгэхүй мэдрэмж зан төрхөд энэ шашин яаж муугаар нөлөөлөхийг бодолцсонгүй ээ.Тиймдээ ч харь Манжуудад энэ нь олз болж Монголыг эзлэх,удирдах, дагуулах бас нэгэн том зэвсэг болсон юм.Үүний тод жишээ бол Манжийн хаан элдэв зүйл амлан Занабазарыг түмэн шүтэн бишрэгчидтэй нь Манжид урвуулан авсан хэрэг явдал болно.Харин шашнаа зээлдсэн төвдийн хувьд Монголын эрдэнэсийг одоог хүртэл шавар тагзандаа цуглуулах алтан шар зам нь болсон.Монголчууд бид харин юу хожсон бэ? Түүний хажуугаар манжууд хятадууд, соц үед Оросууд Монголчуудын тархийг юу ч үгүй болтол хиртэй бодлоор угаасан.Учраа мэдэх Монгол ухаантай Монгол үндэстний тархи гэж хэлж болох суутнуудыг үр удмаар нь хужаа, хужаагийн эрлийзүүдийн гараар алуулж газарт булсан. Тархигүй болсон Монгол үндэстэн задарч дахиж хэзээ ч амар эргэн нийлэхгүйгээр өчнөөн хэсэг салан одсон.Зүгээр ч салаагүй бөөн гомдол зэвүүцэл, тунирхал, өс хонзон, доромжлол хагарал.Хэн хожсон...? нөгөө биднийг үргэлжид цөөн ядуу хүчгүй эв найрамдалгүй байлгахыг хүсэх хятадууд, оросууд л хожсон.Өнөөдөр төв Монголчууд гэх бид цөөхүүлээ болжээ.Бас дээр нь Монгол ахан дүүсээ ч танихгүй,тэдний уусаж үгүй болж байгааг ч мэдэхгүй бид өөрсдөө хэрхэн уусаж устаж байгаагаа ч мэдэхгүй, эх түүхээ ч сайн мэдэхгүй өөрсдийгөө хэн байсан хэн болсноо ч мэдэхгүй нэгэн болсон байна.Мэдэхийг ч хүсэхгүй, мэдүүлэхийг ч хүсэхгүй байна.Одоо бидэнд олон намын толгой эргүүлсэн үзэл бодол, олон шашины янз бүрийн хортой бодлого, дээрээс нь орос хүмүүжил, манж ухаан, хужаа сэтгэхүй, төвд соёл бүгд байна.Одоо солонгос соёлыг сурч байна.Америк ухааныг заалгаж байна.Бид өнөөдөр толгойгоор биш ходоодоороо сэтгэдэг болсон.Бидэнд хэн илүү хоол өгнө тэр хүн тэр улс л сайхан санагдах болж. Монголд нэгэн цагт хүчээ олж их гай дагуулж ирсэн буддын шашины хамгийн бузар урсгал болох зонховын ламайзм Монголд зайдагнаж эхэллээ. Зовлон ихдвэл лам таргална.Зуд болбол нохой таргална гэдэг дээ. Эхнэртэй эдэнд дурласан лам, эрдэмгүй цус өөр улс төрчийг бид сонголоо гэж үү? Бидний нийгэм, бид хаашаа яваад байнаа? Хөгжил рүү? эсвэл мөхөл рүү? Бид хэн болоод байна вэ?Тэд хэн бэ?

S.Bataa 2010.10.01