ЭХ ОРОНЧИД БА ЭРЛИЙЗҮҮД

Эх оронч үзлийн үүднээс олон нийт ялангуяа залуучууддаа монголын улс төрийн үнэн дүр төрхийг түүхэн үйл явдлуудтай холбон тайлбарлах зорилго тавилаа. Улс орны хөгжил, хүн амын амьдрал ахихаа байж улмаар монгол улс өөрөө өөрийгөө аваад явж чадахгүй нь гэсэн ойлголтыг дотоод, гадаадад бий болгох гэсэн тодорхой хүчин ажиллаад байгаа мэт санагдах үе Та бүгдэд ч гэсэн олон тохиолддог байх аа. Ингээд залуучууд Та бүхэн улс төрд орж эхний алхам хийхийнхээ өмнө манай түүхэн хөгжлийн явцад “тодорхой” үүрэг гүйцэтгэж ирсэн хэд хэдэн улс төрийн хүчний эрх ашиг, сонирхолыг жижиг үндэстний аюулгүй байдлын үүднээс нарийвчлан мэдэж байх ёстой юм аа. Үүнээс нэгийх нь тухай энэ удаа асуудлыг хөндөж байна. Энэ нь: 1907 оноос хойш монголд улс төрийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа, эдийн засгийн нөлөөгөө алдалгүй нарийн бодлого, үйл ажиллагаатай хятад угшилтай иргэдийн нууц бүлэглэлийн явуулга; Түүний явуулга, үйл ажиллагаа манай орны улс төрийн амьдралд хэрхэн нөлөөлж ирсэн одоо нөлөөлж байгааг эндээс уншаад өөрийн дүгнэлтээ хийнэ бизээ. 1а. Хятад угшилтай иргэдийн мандалт түүхийн хуудаснаа; Нүүдэлчидын хувьд урд хөршөөсөө болгоомжлох сэтгэхүй мах цусанд нь шингэж бүхий л үеийн улс төрчидөд “хятадын эрлийз” хэмээх асуудал толгойн өвчин байсныг Та бүгд хуучны хөшөө дурсгалын бичээснүүд, түүхийн номнуудаас жишээ нь Л.Гумилевын “Хүн Улс“ номноос уншсан байхаа. Yнэндээ Xятадyyдтай ойртсон нvvдэлчин аймаг болгон уусан алга болсон жишээг Tоба, Kидан, Mанж гээд олныг харж болно. 1907 он хүртэл Манжийн хаад “манж“ хэвээрээ байхад Mанжийн xyyлиар монгол xvн, манж xvн xоёр онцгой эрxтэй. Монголчyyд Xятадад очиж амьдарч болоx боловч xятад xvн Mонгол нyтагт xєл тавиxыг xyyлиар xориглосон. Tyсгай пайзтай xятад xyдалдаачид ирж болоx боловч монголчyyдтай xолилдоxыг цаазлан xориглосон. Xятад xyдалдаачид жилдээ ядаад нэг yдаа нyтаг рyyгаа бyцаж байx дvрэмтэйгээс гадна монгол айлд xоноглож болоxгvй, тyн шаардлагатай бол гэрийнx нь гадна майxан барьж тyсдаа xоноx ёстой гэx мэтийн нарийн жyрам xyyлийн заалт иx бий. Mонгол эxнэр аваx байтyгай тэр зvг рvv ялимгvй ч атyгай xазайсан xятад иргэнийг даxиж Mонгол нyтаг рyy зvглvvлэлгvй xєєж гаргаад дээр нь ялладаг байсан байна. 1907 оноос 1911 хүртэл 600 000 иргэдийн 100 000 эрчүүд нь эхнэр авах эрхээ хасуулж лам нар байсан ар монголын хүрээ хийдийн дэргэд олон мянган эхнэргүй залуу хятад эрчүүд ирж суурьшсан түүх бий. Ингэж Манжийн ноёрхолын төгсгөлд манж, монголчуудын эсрэг хятадуудын нууцаар хийсэн биологийн дайн хятад үндэстэний бүрэн ялалтаар төгсөхөө дөхөж, манж нутагт хэдэн арван сая хятад иргэд нүүж суурьшин манж үндэстэн алга болсон бол өвөрмонголчууд ихэнхи газар нутгаа алдаж, ар монголын ноёд тайж нар үр удамгүй болж, иргэд нь бэлгийн өвчинд арав гаравхан жилийн дотор нэрвэгдэн олон мянган хятад иргэд нүүн ирсэн билээ. Тэнгэр түшиж Монгол Улс 1911 онд тусгаар тогтнолоо зарласнаар хятадуудын шилжих хөдөлгөөнийг зогсоож манжуур шиг болоогүй. Xятадын eрєнxийлєгч Юань Ши Kайн Богд xаанд xэд xэд заxидал бичиж, сyyрьшyyлаx xятад Mонгол рyy даxиж явyyлаxгvй xэмээн аргадаж гyйж байлаа. 1911 онд тусгаар тогтнолоо зарласан Монгол улсад өвөр, ар монголын ноёд, төвдүүд тэргүүлсэн лам нар нэгдэн нэг талдаа нөгөө талд нь хүрээний хятад худалдаачидын хооронд нууц дайн тасраагүй юм. Энэ үед хятад бүлэглэлийн эсрэг илэрхий тэмцсэн ноёд, улс төрчид\Ханд ван, Да лам, Сайн ноён хан…зэрэг\ бүгд учир битүүлгээр алуулах буюу өвчнөөр үхэцгээсэн юм. Тухайн үеийн хүрээний сонингууд хүрээний эрлийз, хурлийз банди нарын гарт төрийн эрхтэнүүд үрэгдлээ гэж бичиж байв. Энэхүү түүхэн баримтыг манай түүхчид зөвхөн ангийн тэмцэл, эсхүл Бадамдорж нарын лам нарыг оролцуулан бичдэг. 1919 онд хүрээний үндэс угсаагаа нуусан эрлийз түшмэдийн оролцоотойгоор Орост гарсан хувьсгалыг далимдуулан хятадын засгийн газар монголын төрийн тусгаар тогтнолыг цэргийн хүчээр устгаж чадсан бөгөөд чухамдаа энэ хоёр жилд монголчууд сөнөхөд дахин тун дөхсөн юм. Цэрэг зуухтайгаа нийлээд хятад иргэдийн тоо 100 000 яг энэ үед хүрсэн бөгөөд тэд цагаан сарыг улаан сар болгоно хэмээн иргэдээ зэвсэглэж, шуудуу нүх бэлтгэж улайн цайм монголчуудыг дарамталж эхэлсэн бодитой баримтыг түүхийн хуудаснаас харж болно. Энэхүү монгол хүн бүр цаг үргэлж эргэн харж санаж байх ёстой түүхэн ноцтой явдлыг түүхчид тун бүрхэг бичдэгийг Та бүгд анхаараарай! Дахин тэнгэр харж үзэж 1920 онд барон Унгерн гамингаас буюу хятадаас монголыг чөлөөлж 2 жилийн дотор 100 мянга хүрж байсан хятад цэрэг, иргэдийг 8 мянга болтол нь цөөлж хөөн гаргаснаар монголчууд аврагджээ. Зөвхөн хүрээнээс 15 000 цагаачид гарсан гэдэг. Гэхдээ гол гол хүмүүсээ хятадууд үлдээж чадсан гэдэг. Ийм л учраас 1920, 1921 оны хувьсгалчид-эх орончид язгууртан, харц ард, лам нарт цагаан, улаан Оростой эвсэхээс өөр арга байгаагүй юм. Коммунист үзэл суртлаар халхавч хийсэн Их оросын төрийн бодлого юуны түрүүн монголчуудын үндэсний үзлийг дарах үйл ажиллагаанд хятад иргэд идэвхитэй оролцсон юм. Үүний нэг түүхэн жишээг хичээнгүй сайд Цэрэндорж гэдэг хүний тухай бичсэн Даяар монголын ВЭБ-д тодорхой бий. . Өөрийгөө ”зөвхөн” хятад ээжтэй гэдэг түшмэл агсан энэ хүн үндэсний үзэлтэй монгол ноёд, сайд, улс төрчид алагдах болгонд тэр албан тушаалд нь очиж байсан бөгөөд хятадын “Чэнь И-гийн” баримт бичгийг гардан хийж, 1919 онд төрийн тусгаар тогтнолыг устгах гол ажил зохион байгуулсан, Сүй жанжны үед дээгүүр албан тушаал хашиж байсан энэ хүн энэ хүн 1921 оны хувьсгалийн дараа дахин өндөр алба хашсан хэвээр байж залуу хувьсгалчидыг \Бодоо, Сүхбаатар, Данзан, …\өөр хооронд нь алалцуулан дуусгаад Ерөнхий сайд болсон төдийгүй амгаланд өссөн Дамбадаржаагаар өөрийгөө залгамжлуулан үлдээж чадсан хятадын улс төрийн дээд зэргийн тагнуулч байжээ. Түүний залуу хувьсгалчидыг хөнөөсөн нүглийг буриадын хувьсгалч “нармай монгол үзэлтэн” Элбэгдорж Ринчинод ганцааранд нь тохдог түүхийг ч бий болгож одоо ч түүнийг байлгаж чадаж байгаа нь хачирхалтай. Чухамдаа энэ хоёр хүнийг төр засаг тэргүүлж байх үед хар феодлууд буюу монголын төрийн хар хайрцагны бодлогыг авч явж ирсэн тайж нарыг аймагчилан устгасан билээ. Ингэж хятадын нууц бүлэглэлийн мэдээллээр тэдний төлөөллийг ашиглан монголчуудын төр ёсны уламжлалыг хадгалж ирсэн ноёд, тайж нарыг оросууд бүрэн устгаж чадсанаар монголын төрийн хар хайрцагны бодлого хүнтэйгээ цуг устаж, ингэснээр хятадуудын үйл ажиллагааг монгол угсаатан хянаж чадахаа байсан юм. Өнөөдөр зарим хүмүүс албаар “хар хайрцагны бодлого” гэж юу байсан юм бэ гэж тавлан асуудаг нь аргагүй юм. 1б.Бууралт нууц байдал Оросууд үүний дараа л эрлийзүүдийг харц гаралтай Гэндэн нараар сольж монголын хот хөдөөд улаан тарианы бригадаа илгээсэн билээ. 1929 тэр үеийн бүртгэлээр 2800 хятад иргэдийг xєєсєн гэдэгч эрлийзсэн хэсгийг нууц байдалд оруулсан юм. Гэндэн хичнээн боловсролгүй ч гэсэн жинхэнэ хөдөөний малчин хүний уужим ухаанаар аажимдаа гадны бодлогыг ялангуяа нийгмийн оюунлаг хэсэг лам нарын давхаргыг хоморгочилон устгахыг хүсээгүй учир золигт гарсан. Хохь тайж Амар нарыг шар феодалуудын эсрэг ашиглах гэсэн боловч тэрбээр монголын төрийн бодлогын зах зухыг гадарладаг байсан сүүлийн хүний хувьд коминтерны үгэнд сайн ороогүйгээр барам тэдэнд нөлөөлөх оролдлого хийгээд амжилтанд хүрэлгүй цөллөгөнд амь насаа алдсан. Түүнийг зайлуулаад харц бутач Чойбалсангийн гараар хэлмэгдлийг амжилттай үргэлжлүүлсэн. Түүний харгислалын аппарат- Дотоод яамны ногоон малгайтнуудын гол хэсгийг түрүүлж боловсрол олсон хүрээний голдуу эсхүл зүсээ хувилгасан нутаг ус, гарал үүсэл тодорхойгүй дотор хүмүүс бүрдүүлж байв. Тэд хөдөөний шинээр хот сууринд ирж байгаа учраа мэдэхгүй цэргийн дарга, сэхээтнүүдийг гүтгэн хэлмэгдүүлэхдээ мэрэгжсэн ажлаа “үнэн санаанаасаа гайхалтай сайн” хийж байлаа.. Үндэсний үзлээ бүр ч алдаагүй Чойбалсан 1949 онд ”Порт Aртyрын xэрэг” гэсэн гyрав даxь том цэвэрлэгээгээр гол тєлєв иймэрхүү xятад иргэдийг xамрyyлан шийтгэжээ. \тусгаар тогтнолын санал асуулгатай холбоотой\ Дараа нь тусгайлан багаасаа ЗХУ-д бэлтгэгдсэн Ю.Цэдэнбал пролетарийн интернационалимд үнэнч байхаас эх оронч, үндэсний үзэлтэй байх аргагүй байлаа. ЗХУ-ын 16 дахь БНУ болох санал гаргаад Чойбалсанд бангадуулж байснаас нь хир зэрэг эх оронч болох нь тодорхой харагдах юм: Гэхдээ ЗХУ, Хятадын харилцааны тааламжгүй үеийг ашиглан төрийн тэргүүний зарим үүргээ биелүүлж тухайн үедээ дахин өндийж гарч ирсэн хятад гаралтай хүмүүсийг КГБ-ын тусламжтайгаар байранд нь буцааж тавихдаа үндэстэний үзэлтэй хүмүүсээ хамт нухчин дарсан. Манай түүхчид …Ринчин, Дамдинсүрэн…хамгийн их хэлмэгдсэн. Үр дүнд нь социализмийн үеийн гол түүхчид нь амгалангийн эсхүл овог удам тодорхой биш хүмүүс голлох болсон. Пролетарийн диктатурын хүчирхэг гараар монголын язгууртнууд бүрэн устгагдсан бол хятадын эрлийзүүд түүнийг эхэндээ ашиглаж чадаж байсан ч сүүлдээ өөрсөдөө мэхт хүн мэхэндээ гэдэг болжээ. Ингэж1907 оноос эхэлж 1919 оноос 1920 хүртэлх 2 жилийн хугацаанд 100 000 хүрсэн хятад иргэдийг Барон Унгeрн xєєж гаргаxдаа 8 мянга болтол нь цєєлжээ. Xоёр даxь цэвэрлэгээ 1929 онд болсон. Tэр veийн бvртгэлээр 2800 xятад иргэдийг xyy xєєсєн гэдэгч эрлийзсэн хэсгийг яаж ч чадаагүй бөгөөд нууц байдалд оруулсан юм. Гyрав даxь том цэвэрлэгээ 1949 онд ”Порт Aртyрын xэрэг” гол тєлєв xятад иргэдийг xамрyyлан шийтгэжээ. Дєрєв дэxь цэвэрлэгээ Ю.Цэдэнбалын үед 1983 онд болæ Tєв xорооны нyyц тогтоол гарч Улаанбаатарт байсан xятад иргэдийг Cэлэнгэ тийш xєєж, яваxгvйг нь шyyд Xятад рyy нь xєєсєн юм. Эдгээр цэвэрлэгээний дараа хятад угшилтай иргэдийн ихэнхи нууц байдалд орсон ч 1956-58 оноос хойш нэгдэлжих хөдөлгөөний улмаас малчин монголчууд хотруу олноор нүүн ирэх болж, хотын хүн амын олонхийг бүрдүүлэгч болсон үед ч тэдний зарим хэсэг нь хятад хорооллуудад амьдарсаар байсан бөгөөд боловсролтой нь түрүүлж 40 мянгатын иргэд болцгоосон билээ. Дамнуурчин, наймаачин, усны гудамжныханаас байранд ороогүй буюу хөгшчүүл нь хүүхдүүдийг нь хүмүүжүүлэн хятадын нэртэй хорооллууд болох 5 буудал, 32, 9 –р дэлгүүрийн хавьд, амгаланд 60 -70 аад оны үед төвлөрч байсан бөгөөд дараагийн 40 мянгатын 2,3 үеийнхэнийг гаднаас хараад монголчуудаас ялгахгүй. Үүнээс харахад саяхан хүрээнийхэн тэднийг мэддэг хуруугаараа тоолдог байжээ. Монголоор дүүрэн хятадын эрлийз гэдэг нь нэг талаас худлаа бөгөөд халхуудыг овог угсаагаа сайн мэддэгүйг далимдуулан бусад бага ястануудтай зөрчилдүүлэх, хагаралыг дэвэргэх гаднын бодлого гэж ойлгож болно. Эцэст нь олон удаа цэвэрлэгээ хийсэн нь нэг талаас ингэх шаардлага, үндэслэл байжээ гэдгийг нөгөө талаас энэ нь нийгмийн тодорхой бүлэг хүмүүсийг нууц зохион байгуулалтанд оруулж төр, засаг бусад олонхио үзэн ядах байдалд хүргэж байсан нь тодорхой. 1в. Орчин үе, Эрлийзүүд дээшээ гарсан нь: 1990 оны үед хүйтэн дайны дараахь өөрчлөн байгуулалтын нөлөөн доор ардчилал, олон ургалч үзэл, хүний эрх төдийгүй цөөнхийн эрхийг хүндэтгэх шаардлага, улс орон гаднын эдийн засгийн дэмжлэггүй болсон хүнд байдал, увсынхны улс төрийн давамгайлал буюу цөөнхи нь олонхио удирдаж байсан тогтолцоог өөрчлөх зэрэг олон нөхцөл байдал нь улс төр, эдийн засаг, нийгмийн эрс өөрчлөлт шинэчлэлийг нөхцөлдүүлж тэрхүү өөрчлөлтийн манлайд хятад гаралтай сэхээтнүүдийн зохион байгуулалттай бүлэг, хэлмэгдсэн буриадуудыг дагуулан явж гол үүрэг гүйцэтгэжээ. Энэхүү засаг төр солигдох будлиан самуурлын явцад улс орны улс төр, эдийн засгийн удирдах хэсэгт гарч ирсэн дээрхи бүлгийн гол төлөөлөгчид болох Очирбат, Гончигдорж, Да,Ганболд, Баабар нарыг хятадуудтай холбох эсхүл эрлийзүүд гэсэн хардлага олон нийтээс ерөөс тасрахгүй байгаа юм. Ер нь энэ үндэстэй болохыг МНӨ сонинд өөрийнхөө аавыг хятад хүн гэдгийг ил тод зарласан Дамдинсүрэнг\улсын баатар Аюуштай нэг ээжтэй\ Шарын голд болсон хятадын эрлийзүүдийн үймээнийг зохион байгуулсан гэж НАХЯ буруутгах үед П.Очирбат гэдэг хурган дарга хамгаалаад байна гэж Ю.Цэдэнбал даргын тэмдэглэлийн дэвтэр дээр бичигджээ. Тэр үед ингэж чадаж байсныг бодоход хятадуудын улс төрийн нөлөө далдуур их байжээ. Энэ хүн Гончигдоржийн хадам аав билээ. П.Очирбат, Монголыг төлөөлж СЭВ-д олон жил суусан Даваадоржийн хүү Ганболдын амгалан дахь хятад хорооллын байшинг хүмүүс тодорхой заахыг бодоход хятад хороололоос гаралтай нь үнэн бололтой.
Архангайн төвийн Ямаатын хятад хорооллоос гаралтай гэх Баабарын тухай өөрийнх нь бичсэн “ Би халх хүн тэгээд юу гэж?” нийтлэлийг сайн нягталж уншаарай. http://www.olloo.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=11462&catid=209 Ер нь эрлийзүүд ардчилсан хөдөлгөөнийг удирдаж байна гэдэг хардлагыг судалж ил тод болгох нь ардчилсан нийгмийн нэг зарчим билээ. Улс төрөөр хоол олж идэж байгаа хэн боловч нууцлаг байж болдоггүй гэдэг. МАХН-д гөлөө бүхий зарим улс төрчидийг эрлийз гэдэг бөгөөд жишээ нь: УИХ-ын гишүүн агсан Сэлэнгийн Содхүү, Нямдаваа нарын хятад овгийг манай шар сонингууд олоод хэвлэсэн удаатай. Уламбаяр, Батхишиг нарыг ч нам дахь нөлөө нь ихэслээ, багаслаа гэх хов, жив хардлага их байдаг. Ийм учраас асуудлыг ил тод болгохгүй бол ажил хийе гэснийгээ ингэж гутаагаад байгаа тал бас байгаа юм. Ер нь хүрээний хууччуул суурин амьдралд дассан, хэдэн үеээрээ худалдаачин наймаачин байсан тул хур хөрөнгөтэй, аль өнгөтэй зүстэй хүүхнүүдийг аваад суучихсан, хүрээний орос, төвд, манж нартай холилдсон, хэлмэгдсэдийн үр хүүхдүүдийг нөлөөндөө авчихсан, ялангуяа буриадуудад нөлөө ихтэй болсон зэрэг судалбал зохих олон асуудал бий. Тэд нүүдэлчин монголчуудаас түрүүлж боловсорсон, дотоодын дээдсийн хүрээлэнгийн мэдээлэлд төдийгүй гадаад мэдээллийг монополдох сонирхолтой байдаг. Хөдөөнөөс дөнгөж оюутан болж суурин амьдралд орж эхэлж байх үед нь юм уу гадаадад сургууль дөнгөж төгсөөд ирсэн хөдөөний сэхээтнүүдийг сорчлон хятад хорооллын эмс хүүхнүүдээрээ татаж хүрээлэлдээ авдаг нь нууц биш билээ. Ингэснээрээ тэднийг хяналтандаа байлгах гар хөлийн үзүүртээ ашиглах арга барил ихтэй бөгөөд дагалдах байдал үзүүлэхгүй бол “унагах” өчнөөн төчнөөн явуулагатай гэдэг. МАХН Тэрбишдагва гэхэд өөрийгөө эрлийз гэж сонинд ярилцлага өгсөн хүний дүүтэй суусан гэдэг бол, ардчилсан намын молекул Батжаргалын эхнэр хятад эцэгтэйгээ сонинд бичүүлсэн гэх өчнөөн жишээ байх.. Монголын гол улс төрчид, бизнэсмэнүүдийн энэ талын судалгаа төр, олон нийтэд байх л ёстой болов уу? Шинээр нийгмийг донсолгоод байгаа Батзандан, Магнай нар хэн бэ? ард нь хэн байгааг мэдэж байна уу. Мэдээлэлгүй төр гэж байх уу. Америкт хүртэл “эх оронч акт” гэсэн хууль гаргаад иргэдээ хянаж байх юм… Ингэж дэлхийн олон оронд ялангуяа зүүн өмнөд азийн орнуудад үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд очоод байгаа хятад хорооллын нөлөө хүний эрхийг тунхаглаад удаагүй байгаа манай улсад ч улам тодорч байна. Өнөөдөр энэхүү бүлэглэл монголын олон нийтийн болон төрийн мэдээллийн гол гол судсыг атгах болсоныг тэр болгон иргэд мэддэггүй байх. Харин энэ талаар эхний алхам хийх гэсэн сэтгүүлч хүн болгон мөн улс төрчид мэдрэх болжээ. Зөвхөн энэ тал дээр яаж нөлөөтэй байгааг энгийн хүмүүст ойрхон ойлгогдох дараахь сэдвээр үргэлжлүүлэе. Юуны түрүүн энэхүү сэдвийг хөндсөн мэдээ мэдээлэл, нийтлэл монголын ямар нэг сонин дээр гарах үнэхээр хэцүү, ер нь л гонжийн жоо доо. Жишээ нь: энэ нийтлэлийг ямар сонин тавих вэ? Та нар энэ нийтлэлийг тависан сонинг л захиалаарай. Гэтэл Баабар энэ тэрд үндэстний үзэлтнүүдээ гутаан доромжлох нь нээлттэй бөгөөд тэрч байтугай энэ асуудлаар оролдсон хүмүүс тэргүүн ээлжинд ажилгүй болдог бүр олон юм яриад байвал Зэнээ, Дашбалбар, Зориг, Бадрал, О.Энхсайхан нарын араас гэх … Зохиолчид урлагийнханаас эх орончид жинхэнэ монгол уран бүтээлчид Маам, Бадраа, Бадар –ууган, Болд эрдэнэ нар ч залуугаараа өнгөрлөө. Монголын гол түүхчээр гэнэт тодорсон химич Баабарын ном “монгол хүний бичсэн монголын түүхийн бүрэн бүтээл” олон улсын хэмжээнд суртачилагдаад удаж байна. Энэ номыг Баабарын ар талд байгаа гадаад улсын томоохон байгууллага, мэрэгжилтнүүдийн оролцоотой хийсэн гэсэн хардлага манай түүхчид, сэхээтнүүдийн дунд байдаг.\Болдсайхан, Д.Ганхуяг, Мөрөн\ “Шинэ эрин” сэтгүүлийн Гочоогийн амьдралын ирээдүйн дөрвөн төрхийн дүрслэлийн ард хэн байна вэ? Суурин соёл иргэншлийн байр сууринаас монгол ахуй, тусгаар тогтнол руу маш нарийн аргаар дайран доромжилсон “суртал нэвтрүүлэг”- мэдээллийн дайныг тэд аль хэдийн эхлүүлжээ. Хаана, хэн, хэний мөнгөөр хэвлүүлээд яаж тараагаад байна вэ? Саяхан түүний буухиаг монголын номер нэг сэтгүүлч гэж өөрийгөө нэрлэсэн Цэнддоо гэдэг этгээд манай өдөр тутмын сонингоор монголын нүүдэлчин ахуй, амьдрал, ялангуяа монгол ээжийг гутаан доромжилсон нийтлэлээ түгээж эхэллээ. Мөн л гаднаас нь харахад суурин соёл иргэншлийн талаас нүүдлийн ахуйг шүүмжилсэн мэт боловч \бодвол би сайжруулах гэж шүүмжилж бичсэн юм гэж зальдах байх\ энэ нийтлэлийг хөдөө өссөн ямар ч монгол хүн уншаад шууд огиудас хүрэх бол хотод өссөн залуучууд үнэхээр тийм юм байна гэхээр нарийн сэтгэхүйн дайралтыг хийжээ. Тэд яагаад төрүүлж өсгөн цагаан сүүгээ амлуулсан ээждээ дургүй байдгийг хятадын эрлийз хүний өөрийнх нь амнаас сонсосноор Та бүгдэд хүргэе. Хятадууд голдуу амьдрал гундуу ганц бие, ажил амьдралдаа бүтэлгүй, ойр дотнын татлаа түлхээгүй эсхүл хөнгөн хийсвэр эмэгтэйчүүдийг эхнэрээ болгож хүйсэнд нь үрээ цацдаг бөгөөд тэднийг ах дүү нараас нь тусгаарлах арга заль ихтэй гэдэг. Хүүхдүүдээ өсөөд ирэхийн цагт эхийнх нь жишээн дээр монгол ахуй, хүүхдээ хүмүүжүүлэх арга байдлыг шүүмжлэн аажмаар буруу ойлголт өгдөг бөгөөд үр дүнд нь тэд аавыгаа шүтэж ээжийгээ үл тоодог болгодог тийм аргатай гэсэн. Дэлгэрмааг хар л даа ээжийгээ сайн хэлж байхыг сонсов уу? Яаж Норовбанзад гуайн авъяасийг нь мөнгө болгохов гэхээс нэг дулаан үг гарав уу… аавыгаа л магтаад байгаа биз дээ. Мөн Та нар хятад хорооллын хүмүүжилтэй хүнтэй хөдөө цуг яваад үзээрэй. Хятад хороололд өссөн тэд хөдөөний монголчуудыг нутгийн “индианууд” бүдүүлгүүд гэж доромжилж, эд нарыг яах вэ? гэцгээх бөгөөд хотод өссөн монгол залуучууд тэднийг даган баясах нь элбэг бөгөөд харин хөдөө өссөн бол тэднийг өөрийг чинь үзэн яддаг болохыг шууд мэдэрнэ. Ер нь хэдэн мянган жил амьдарч дассан нүүдэлчин ахуй, амьдралаа 1960-аас 1970 оны хооронд л монголчууд үндсэндээ өөрчилсөн. Ямарч бэлтгэлгүй гэртэйгээ хот гэдэг “шинэ бууцанд” нүүгээд буучихсан монголчууд суурин ахуй, цоо шинэ орчинд ороод эхэн үедээ ахуй амьдрал, хүүхдээ хүмүүжүүлэх тал дээр алдаа гаргахаас өөр аргагүй болдог. Ийм хүмүүс өнөөгийн хотын хүн амын 80-аас 90 хувийг бүрдүүлж байгаа шүү дээ. Нүүдэлчид шинэ орчинд түргэн цохицож чаддагтаа л тэд амьдарч байна. Гэтэл суурин амьдралтай хятадуудын хувьд түрүүлээд байр сууцтай болсон, боловсролоо дээшлүүлчихсэн байх нь аргагүй юм. Эдгээрийн гол төлөөлөгч Баабар соёл иргэншлийн талаас монголчуудаа шүүмжлээд байгаа мэт боловч “40-єєс дээш насныхан нєгєє ертєнцєд одсоны дараа л жинхэнэ ардчиллын vнэлэмж тєлєвшинє”, “10-аас 15 жилийн дараа монголчууд хүн амынхаа цөөнхи болно” гээд улайн цайм бичээд байгаа нь энэ хүн үнэхээр космополитон болоод ингээд байна уу эсхүл хүн ард, ялангуяа залуучуудийнхаа тархийг тодорхой бодлогоор угаах гээд байна уу гэх ноцтой асуудал гарч ирж байгаа юм. Үүнийг мэдэрч хариу өгч байгаа улс төрч, сэтгүүлч, эрдэмтэн байна уу??? Ер нь ОНРТ-ын гишүүд Булганы малчины хүү Содномдорж даргыгаа яагаад унагасныг энэ өнцгөөс харвал сайн ойлгогдоно шүү. Ингэж “усыг нь уувал ёсыг нь дагах” манай заншлыг хүндэтгэх байтугай манийгаа тэр ч байтугай төрүүлсэн монгол ээжийгээ дотроо үзэн ядаж явдаг юм байна гэдэг ойлголтыг эд өөрсөдөө л өгдөг юм шүү. Саяхан манайд чухам хэдэн хятад иргэн байгааг олон нийтийн шахалтаар арай гэж “нууц”- аас гаргалаа. Хэнээс юуг нуугаад байсан юм бол? Мөнх-оргил сайд: Албан ёсоор 12849 хятад иргэн ажиллаж амьдарч байна. Гэвч албан бусаар хэчнээн хvн байгааг нягталж тодруулах болно… 11–р сарын 09, 2005 Чухам энэ цаг үед 1919 оныг залуучууд эргэн харах харьцуулах ёстой. Гэтэл Монгол улс эдгээрийг хянах ёстой тагнуулын хоёр байгууллагатай. ТЕГ-ын нэг агсан дарга мэдсэн зүйлийнхээ төлөө шоронд орсон бол нөгөө нэг цэргийн тагнуулын дарга нь социализмын үед угсаа гарал нь тодорхойгүй, эхнэр нь хятад гаралтай гээд дэвшүүлж болохгүй хүмүүсийн жагсаалтад байсан эрхэм П.Очирбатын үед томилогдоод одоо 12 жил мэрэгжлийн бус ажил хийгээд байна. Цагдаагийнхан холбогдсон Тан луугийн хэрэг дуусаагүй байтал ЗЦГ-ынхантай холбогдсон хятадуудтай холбоотой мэдээлэл залгаад л явж байна. Гэх мэтчилэн цаашилбал банк, шатахуун, гадаадын иргэдийг бүртгэх газрын ажиллагаа… гээд тэдгээрийг мэдэж хянадаг мэдээлэл тооцоо хийдэг байгууллага бий юу? Та бүгд өөрсдөө өнөөдөр харж байгаа дараахь хоёр үйл явдлыг харьцуулаад дүгнэлт хийнэ үү. 1.Холбогдох хууль, тогтоол нь гараад цагдаа хийхгүй байсан гаднын баар рестораны хаягийг буулгасан залуучууд шоронд хийж, хэргийг нь хүндрүүлээд байгааг… 2. Төрийн ордонг дайрч цагдаа зодсон, өөр намын байрны хаалгыг эвдэж хөшөө доромжилж, туг шатаасан залуучуудыг яав аà!!! Өнөөдрийн мэдээ сонин 25.01.2006 энэ хоёрыг адилтган бичжээ. Гэтэл өнөөдөр “нийгэмд нүүрлэсэн ядуурал, хээл хахууль авилгад бухимдсан ард тvмний сэтгэл зvйгээр тоглож, vндэсний баатар болж харагдах гэсэн “Эрvvл нийгэм-иргэний хєдєлгєєн”-ийг vvсгэн байгуулагчдын нэг Ж.Батзандан энэ намрын цуглаан болгон дээр тєдийгvй хэвлэлийн хурлын танхимд ч “Хувьсгал эхэллээ. Монголчууд аа, мориндоо”, О.Магнай “Цаг нь болсон” гэж орилох болж. Юуны цаг болоод, мориндоо мордож хаашаа давхиад, ямар хувьсгал хийх гээд байгаа нь тодорхойгvй.” гэж манай нэг сонинд бичжээ. Булганы Гурванбулгаас аавтай ч данжаадын охин ээжтэй гэддэг Буянгийн Жаргалсайхан эд гурав нийлээд гурван сонгуульд намаа удирдаад ялуулаагүй Элбэгдоржийн улс төрийн турхилтаар монголын соёлын өвийг устгаж хулгайлж сөрөг хүчний намын байрыг шатааж дээрэмдэж монголын түүхэнд байхгүй гэмт хэргийг 2008 онд өдөөлөө. Гэтэл манайх шиг орны хувьд дотоодын замбараагүй байдлыг далимдуулан хөрш гүрнүүдээс дэг журам тогтооно гээд цэргээ оруулаад ирэх магадлал хамгийн их болохыг хэн хүнгүй хатуу ухамсарлах ёстой юм шүү. Энэ залуус хэн бэ? Ард хэн байна, хаанахын хэний үр сад вэ? Хэр төлөвшсөн, ямар шүү эх орончид болохыг сэтгүүлч Та бүгд л ардчилсан нийгмийн зарчмаар олон нийтэд хүргэх ёстой. Эцэст нь дээрхи товч түүх, хэвлэл мэдээллээр батлагдсан баримтуудаас Та бүгд өөрийн оюунаар учир начирыг тунгаана биз ээ. Сүүлийн үед энэ сэдвээр бичих ярихаас монголчууд бид монгол улс дотроо айх хэмжээнд хүрээд байгаа шүү. 1.д. Дүгнэлт Ингэж монголд ирсэн цагаасаа удаа дараагийн цэвэрлэгээ, хавчлага, хяналтанд байж төр засагтаа өсөрхсөн байх нь ойлгомжтой хятад хорооллоос угсаатай иргэд цөөхөн ч гэлээ бие бие мэдэж, дэмжиж тодорхой зохион байгуулагдсан байх өндөр магадлалтай бөгөөд ардчилалын жилүүдэд тэр нь илэрч, тодорхой бодлого, үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь олон нийтэд ч мэдрэгдэх болсон билээ. Ерөнхийдөө монгол шиг орны хувьд олонхи, эдгээр цөөнхийн эрх ашиг зөрчилдөх түүхэн бодитой шалтаг шалтгаан байгааг дараахь үндэслэлээр тайлбарлаж болно. Үүнд: -нүүдэлчин болон суурин соёл иргэншлийн ялгаанаас үүдэлтэй олон мянган жилийн сэтгэхүй, ахуйн зөрчил нүүдэлчин, нүүдэлчин гаралтай монголчууд, суурин эрлийзүүдийн хооронд байсан, одоо ч байсаар байгаа: -эдгээр хүмүүсийн өвөг дээдэс нь анх ирэхдээ л монголыг уусгах, манжуур шиг болгох гэсэн тодорхой зорилготой ирсэн хүмүүсийн удам: -үүнээсээ болоод түүхийн тодорхой үе шатнуудад хэлмэгдэж хөөгдөж байсандаа ихээхэн гомдол хорсол агуулсан санаа бодол тэдэнд амь нэгтэй байсаар байж болзошгүй: -өнөөдөр хүч нөлөө ихсэж байгаа урд хөршийн нөлөө хятад хорооллынхонд янз бүрээр байж болох өндөр магадлал\америк,орос зэрэг том гүрнүүд яг үүнээс эмээгээд байгаа шүүдээ\ -хүн амын цөөнхийг төлөөлсөн нууц хэлбэртэй нийгмийн тодорхой бүлэг хүмүүс олонхийн эрх ашгийг хөндсөн улс төр, эдийн засаг, суртал нэвтрүүлгийг гаднын дэмжлэгтэйгээр Монгол улсад явуулаад байж магадгүй зэрэг нь дээрхийг нотолж байна. Үүний нэг ноцтой илрэл нь залуучуудын нийгмийн хөдөлгөөнүүд үйл ажиллагаа, үйлдэл зорилго наанаа авилгалын эсрэг мэт боловч цаагуураа тодорхойгүй хүч хэрэглэх, хуулиас гадуур болж байгаа явдал юм. Өнөөдөр манай нийгэмд бий болсон бэхжих гэж ядаж байгаа ардчилал, хуулийг хүндэтгэхгүйгээр 1990 онд олж авсан эрх мэдлээ нэмэгдүүлэх гэсэн эрлийзүүдийн ХОЁР ДАХЬ ДАВАЛГАА нь нийгмийг хямруулснаар монголын нийгэм, тусгаар тогтнол золиос болох магадлалыг дахин бий болголоо гэсэн дүгнэлт сэрэмжлүүлгийг эндээс төрж байна. 1990 онд монгол улс маш эгзэгтэй байдалд байсан. Нэг талаас ардчилалыг эсэргүүцвэл хаагдаж хоцрогдох, нөгөө талаас ардчилалын гол хөдөлгөгч хүч эрлийзүүдэд улс төрд сэргэн гарч ирэх боломж олгох шаардлага эрх баригчдад тулгарсан бөгөөд Зориг, Батмөнх гуай зэрэг улс төрчидын тэвчээр, ухаанаар ардчилалын замыг эргэлт буцалгүй сонгож дэлхий дахины дэмжлэгийг хүлээсэн. 1е.Цаашид яах вэ? Манайх шиг түүхтэй, газар зүйн байршилтай, эдийн засгийг чадавхитай оронд үндэсний сонор сэрэмж, эх оронч үзэл өндөр байх нь гарцаагүй. Улс төрчид хөндөхөөс зайлсхийдэг энэхүү эмзэг асуудлыг дэврээх биш ард иргэдээ угсаа гарвалаараа хувааж тэмцэлдүүлэхгүйн тулд эртхэн засах арга хэлбэрээ олохгүй бол ардчилалыг унагаад зогсохгүй улс орны оршин байх аюулгүй байдалд учрах шууд аюул байгаа юм аа. Ардчилсан орны хувьд 1930-аад он шиг хүнийг устгаж хэлмэгдүүлж чадахгүй, 1950-аад онууд шиг хүний эрхийг нь хасаж гадаад дотоодод цөлж чадахгүй юм. Бид цугтаа амьдарч хөдөлмөрлөх болно. Үнэхээр улс орноо гэснийг гомдоож цаашаа гэж болохгүй харин цаашаа сэтгэлтэйг нь толгойг нь илээд байж таарахгүй. Ийм учраас тэдний тухай мэдээллийг ил болгох цөөхөн хүнтэй үндэстэний хувьд үндэсний эрх ашиг, хүн амын олонхийн санаа бодолтой зөрчилдсөн зарим үйл ажиллагаанд нь хуулийн дагуу хяналт тавих ёстой.
Үүний тулд: Эрлийзүүдийн бүлгийг ил болгое, тэдний хууль үндэсний эрх ашиг зөрчсөн үйл ажиллагаанд төр, хэвлэл мэдээлийн хэрэгслэлээр хяналт тавия, юуны түрүүн олон нийтийн хэвлэлд мэдээлэлд дэх тэдний нөлөөг хүн амын олонхид шилжүүлье. Гадаадынханд соёл иргэншлийн талаас монголчуудаа шүүмжлээд, ардчилал олон ургалч үзлийг хөгжүүлэх мэт хэлбэр гаргаад үнэн хэрэгтээ монголын залуу үеийнхний тархийг угааж монгол хүнд гэдэгтээ дургүй болгох гээд үзэл суртлын холын хараатай бодлого үйл ажиллагаагаа зогсоохыг хятад хороололд өссөн эрхэмүүдэд анхааруулах цаг нь болжээ. “Үүнээс илүү хортой улс үндэстний эсрэг явуулга гэж байхгүй шүү” болиорой гэж ард иргэд нийтээрээ хэлэх хэрэгтэй. Эдгээрийг хэрэгжүүлэх зорилт нам, улс төрийн болон төрийн бус байгууллагууд төдийгүй иргэд, хэвлэл мэдээлийн хэрэгслэлийн өмнө тавигдана. Яаж хэрэгжүүлэх вэ? Эрдэнбилэг шиг шууд дайраад эхний алхам дээрээ бөгсөөрөө суух уу? Иргэдээ улс төрчидөө сонгохдоо дээрхийг тооцож мэдэртүгэй. Тэдэнд итгэх бас шалгах нь Таны эрх үүрэг билээ
Залуучуудаа улс төрийн аливаа үйлдэл хийхийнхээ өмнө өөрийгөө боловсруулж, асуудлын цаад наад учрыг мэдэж байж цөөн хүнтэй улсын иргэний хувьд эх оронч үзлээр хандаж сурая. Бизнесмэнүүдээ! Эх орныхоо түүхийг үнэн бодитой бий болгох тал дээр хөрөнгө оруулалт хийцгээе. Улс төрчидөө аливаа шийдвэр гаргах бүрдээ жалга довны биш, намын эрх ашиг ч биш үндэсний эрх ашгийн үүднээс хандаж хэвшье.
Эрлийзүүдээ та нар монгол эхээс гараад 1-3 үеээрээ монгол эх оронд амьдарлаа, өнөөдөр та бүхэн ардчилалын буянаар бусадтай адилхан эрх эдэлж байгаа бөгөөд хотжих явцын үр дүнд нүүдэлчин, суурин ахуйн ялгаа алга болж байгаа энэ нөхцөлд гомдол хорслоор чинь тоглох гадныхны нөлөөнд бүү ороорой! гэж уриалах байна.