ЭХ ХЭЛНИЙ БОДЛОГО ҮНДЭСТЭН ОРШИХЫН БАТАЛГАА

Хэлбичгийн ухааны доктор(Ph.D) Я.Ганбаатар.
Түүхийн сургамж: МТ IV зууны үед өмнөзүгт нүүдэллэн одоогийн Өвөр Монголын нутагт төр засаг байгуулан суусан Сяньбичууд харийн соёл иргэншилд автан мөхсөн түүхтэй. Сяньбичуудын байгуулсан Да Вэй хэмээх хятад нэртэй улсын хаан нь эх хэл бичгээ хэрэглэхийг зогсоож, гагцхүүхятад хэл бичиг хэрэглэхийг хүн арддаа зарлигдсан аж. Гэвч энэ нь ард олны дунд амар бүтэхгүйг ойлгоод эхлээд хааны ордонд (төр засаг, төр улсын албанд гэсэн үг) эх хэл бичгээ хэрэглэхийг хориглож, гэтэл бас өвгөн настай түшмэд ноёд нь аанай л энэ зарлиг тушаалд “гох тээг” болсон тул ордны доторх гучаас доош насны түшмэд албатууд төрийн ажил үйлийг гүйцэтгэхдээ зөвхөн хятад хэл бичиг хэрэглэх заавар гарган мөрдүүлсэн гэдэг.
Мөхөх улс, сөнөх үндэстэн чухам тийм л хувь заяанд хүрдэг буй заа.
Монголчуудын өвөг дээдэс гэгддэг Сяньбичууд тийнхүүхарьд очоод “Өвөлгүй хавар, зунгүй намраараа байдаг, бурхны сайхан оронд” торго дурдан, оо энгэсэг, амттан шимттэн, архи сархданд умбан хөлбөрөн асаар, эх хэл соёлоо хориглон орхиж ноёд дээдсээсээ эхлэн уусч харьд шингэн үгүй болсон эмгэнэлт түүхийг бид мартах ёсгүй.
Гэтэл өнөөдөр хаанаас ч юм, боловсруулсан Хөгжлийн хөтөлбөр гэгчийн дагуу төрийн албыг англи хэлээр явуулах шийдвэр гаргах гэж байгаа нь, эх хэлний хичээлийн цагийг багасгаж, уран зохиолын хичээлийг заахаа больж байгаа нь гайхан халаглахад хүргэж байна. Монголчуудын тухай барууныхны танилцуулга, жуулчдад зориулсан ном товхимолд хүртэл энэ тухай дурдсан байх юм. Монголчууд бид туйлширч ханахгүй юм аа. Өнгөрсөн зууны наяад оны эхээр их, дээд сургуулиудад орос хэлээр сургалт явуулах, төрийн албан байгууллагууд ажил хэргээ орос хэлээр хөтлөх шийдвэр гарч нэг хэсэг л бужигнаж байлаа.
Аль ч улс орны төр засгийн бодлогод Эх хэл, үндэсний бичиг үсгийн тухай бодлого ямагт чухал байр сууринд байдаг ёстой. Энэ талаар жишээ татан олныг нурших нь илүүц биз. Энэ бол ухаант хүн төрөлхтөн, соёлт улс үндэстний эн тэргүүний бодлого, үзэл баримтлал, байр суурь мөн. Дэлхий дээр бие даасан, тусгаар улс орон, ард түмнүүд оршсоор байх цагт эх хэл бичгийн асуудал байсаар байх нь маргаангүй.
Гэтэл зарим хүн саяхнаас бий болсон Даяаршил хэмээх ойлголтыг гүнзгий тусган авч, хэтийн ирээдүйг урьдчилан харж, түүнд татагдан, дасан зохицох, Даяаршлыг эрчтэй хурдан хэрэгжүүлэхийг хүсэх болжээ. Үүний нэг илрэл нь нэгэнт л дэлхий нийтээрээ даяаршиж байгаа болохоор одоо эх хэл, үндэсний бичиг үсгийн тухай ярих хэрэггүй, дунд сургуульд эх хэл бичиг, үндэсний уран зохиолын хичээл заах хэрэггүй, ер нь эх хэл, утга соёлын бүх нийтийн боловсрол шаардлагагүй, англи хэл, латин үсэгт шилжье гэх болсон явдал мөн.
Энэ “ач буянтай” Даяаршил гэгчид аль болох хурдан хүрэхийн тулд, түүнийг хурдасгахын тулд хүн бүрийн хүчин зүтгэл хэрэгтэй, түүний дотор монголчуудын хүчин зүтгэл нэн чухал хэрэгтэй бололтой. Үүний тулд бид ерөнхий боловсролын сургуулиудад монгол хэл бичгийн хичээлийг багасгаж, монголын уран зохиолын хичээл заахаа больж, оронд нь гадаад хэл, гадаадын үсэг бичгийг заах хэрэгтэй, улмаар англи хэл бичгээр төрийн ажил албыг хөтөлдөг болно гэж хөгжлийн бодлого боловсруулагчид үзэж байгаа бололтой.
Дээрх “хэтийг харсан” шийдвэр гаргагч, үзэл бодлоо илэрхийлэгчид “Хөгжингүй улс орнуудад хэл бичиг, утга зохиолын хичээл тусдаа байдаггүй” гэж мэдэмхийрч байгаа аж. Энэ нь бүр гайхалд хүргэж орхив. Юуны өмнө“Монгол Улс хөгжингүй улс орнуудын эгнээнд хүрсэн юм уу?” гэж асуумаар байна. Хэл бичиг нь олон улсын хэрэглээний хэмжээнд хүрч хэдэн зуун сая хүн хэлэлцдэг, дэлхийн бодлогыг тодорхойлолцдог хөгжингүй их гүрнүүдэд тийм л байдаг байх, Монгол Улс тэдний зиндаанд хүрч дээ гэж ойлгох гэтэл яаж ч бодсон Монгол маань бага буурай орнуудын дунд л яваа билээ.
Хэдэн арав, хэдэн зуун сая хүн амтай хөгжингүй улс орнуудын хувьд хүн амын тоо нь үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын баталгаа болж байдаг. Тэгвэл манайх шиг хүн ам цөөхөн улсын хувьд ийм тооноос чанарт шилжсэн бодит дархлаа байхгүй. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал бол туйлын эмзэг билээ. Тиймээс бид энэ дутуу байдлаа үндэсний үзэл, үндэсний бахархал, эв нэгдэл, хүчирхэг төрийн зөв бодлогоор нөхөх ёстой. Тэдгээрийн эн түрүүнд үндэсний өвөрмөц онцлогоо орхиж гээхгүй байх, үндэсний түүх, соёлоо мартаж үгүйсгэхгүй байх явдал мөн.
Уран зохиол бол хүн төрөлхтний оюуны соёлын хамгийн том салбар бөгөөд Монголын соёлын нэг томоохон бүрэлдэхүүн хэсэг билээ. Чухамхүүуран зохиолын хичээлээр л бид дэлхийн болоод үндэснийхээ оюуны соёлын шилдэг сонгодог бүхнийг сурч мэдэж, тэр чинээгээрээ гэгээрч ариусч ирсэн биш бил үү? Түүнийг одоо ирээдүй хойч үеийн хүүхэд багачууддаа сургаж заахгүй болохоор тэртэй тэргүй бие дааж ном уншихаа больсон тэд хэрхэн яаж уран зохиол, утга зохиолын мэдлэгтэй болж, гэгээрсэн оюунлаг хүн болж төлөвших юм бэ?
Бид уран зохиолын хичээл үзэж байсныхаа хүчинд “Миний нутаг”, “Буурал ээж минь”, “Бэр цэцэг”, “Би Монгол хүн”, “Би хаана төрөөвэ?”, “Ерэн баатрын хөшөө” зэрэг гайхамшигт яруу найргуудыг цээжлэн уран уншиж, “Цуутын цагаагч гүү”, “Боролдой өвгөн”, “Унага чоно хоёр” үлгэрүүдэд сэтгэл хөдлөн автаж, “Монголын нууц товчоо”, “Хөх судар”, “Тунгалаг Тамир”, “Ану хатан”, “Хулан, Цамба хоёр” алдарт роман, тууж, өгүүллэгүүдийг бахдан шимтэн уншдаг билээ.
Энэ бол үндэсний уран зохиол. Үүнээс бид үндэс угсаагаа улам илүүтанин мэдэж, бидний өвөг дээдэс ийм хүмүүс байсан юм байна, ингэж аж төрж, ийм түүх намтар үлдээжээ гэдгийг мэдэж авдаг. Тэгвэл цаана нь бас Гадаадын уран зохиолын хичээлээр дэлхий дахинтай танилцдаг. Дэлхийтэй танилцаж, дэлхийн тухай мэдлэгтэй болж, өөрийн үеийнхнээсээ хоцролгүй зэрэгцэн явж ирсэн юм. Ингээд бодохоор Уран зохиолын хичээл хэчнээн чухал болох нь ойлгогдож байгаа буй заа.
Дэлхийн хөгжингүй улс орнуудын сургалтын хөтөлбөрийг бид тэр бүр мэдэхгүй. Харин гадарлахаас лав Орос, Хятад, Герман, АНУ-ын дунд сургуулийн сурах бичгүүд нь эх хэл бичиг, утга соёлоо хэчнээн анхаарч, хайрлан хүндэтгэж, ямар сайхан өв уламжлалт бодлого баримталдагийн жишээ болсон байдаг. Манай боловсролыг хөгжүүлэгчид аль улсын ямар хөтөлбөр төлөвлөгөөг үзэж судалсан юм бол? Япон, Солонгос, Англи, Франц нь тийм юм байлгүй гэхэд, бусдыг хуулбарлан дуурайх гэхээсээ илүүөөрөөрөөл байж, өөрийнхөөжам ёсоор л аж төрмөөр. Бусдаас будаа их идсэн хүүхэд толгойдоо юу ч үгүй хоцордог гэм бий.
“Нэг их сүр дуулиан болгоод байх хэрэггүй. Бусад хичээлд цаг өгөх үүднээс ингэж байгаа юм” хэмээн Боловсролын яамны эрх мэдэлтнүүд ярьж байгаагаас үзвэл эдгээр хичээлийн цаг их байгаа нь Монгол Улсын хөгжилд чөдөр тушаа болоод байгаа мэтээр ойлгогдож байна. Уран зохиолын хичээлээр л сурагчид эх хэлнийхээ яруу тансагийг ойлгон мэдэрч, үндэснийхээ уран зохиолын баялаг өв сангаас суралцан, зөв цэгцтэй ярьж илтгэж, зөв сайхан бичиж найруулж сурдаг бөгөөд уран яруу үг хэллэг, эрхэм тансаг найруулгад суралцдаг.
Энэ сургалт суларсан ерээд оноос хойших манай залуучуудын хэл бичгийн мэдлэг чадвар ямар болсныг бид сайн мэднэ. Өнөөгийн сонин хэвлэлийн бичлэг найруулга, радио телевизийн хэл яриа ямар байгаагаас жишээлэн харж болно. Ийм байхад эх хэл бичгийнхээ сургалтыг улам сайжруулж, улам чанаржуулахыг зорихын оронд ингэж хасч багасгаж байгааг нь зөв зүйтэй, ирээдүйтэй мэргэн шийдвэр гэж хүчлэн бодож, хүлээн зөвшөөрье гэсэнч болохгүй нь.
Өнөөдрийн жишээ: Саяхан манай Үйлдвэр худалдааны дэд сайдаас Бээжин дэх Канад Улсын Элчин сайдад илгээсэн нэгэн албан захидлаа “Ladies and Jentlemen!” гэж эхэлсэн байхыг хараад төрийн ажил албыг англи хэл бичгээр хөтлөх журам хэрэгжиж эхэлжээ гэж бодохын сацуу ингэж хөтлөх юм бол ч дэлхийн шившиг болно доо! гэж халагдахад хүрсэн юм. Сүүлийн үед иймэрхүүбичиг сэлт гадаад, дотоодгүй байнга хөврөх болсон нь даанч хачирхалтай.
Эх хэлний болоод гадаад хэлний ийм мэдлэгтэй хүмүүсийг сурган гаргаж байгаа манай боловсролын байгууллагууд хэл бичиг, утга зохиолын хичээлийн цагийг хасч, байхгүй болгочихоор ямар “бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бол!” гэж эргэлзэх сэтгэл эрхгүй төрнө. Өнөөдөр монгол хэлний зөв бичих хэл зүйн дүрэм замбараагүй болоод, түүнийг мэддэг, баримталдаг нь төрийн албанд ч, хэвлэл мэдээллийн байгууллагад ч ховордсон тул бичсэн илэрхийлснийг нь уншсан хүн ойлгоход бэрх болоод гөрдөх таамаглахад хүрч байна.
Урьд цагт сонин хэвлэлийн газарт хянагч редактор, албан байгууллагуудад эх зохиогч, найруулан засагч зэрэг ажилтан байж, тэдгээр нар нь сонин хэвлэлийнхээ чанарыг төдийгүй эх хэл бичгийнхээ цэвэр ариун, тансаг яруу, халдашгүй дархан байдлыг батлан сахигчид, хэл бичгийн бодлогыг тодорхойлогчид байсан билээ. Өнөөдөр тийм мэргэжлийн хүмүүс байхгүй болсноор дутуу мэдлэг, дулим боловсролтой сэтгүүлч сурвалжлагч, орчуулагч хөрвүүлэгчид тэр л хэмжээндээ түүхий хуумгай зүйл хийж суух болжээ.
Тэртэй тэргүй сурах ачаалал нь дэлхий дахины үе тэнгийнхнээс нь хавьгүй бага, сул чөлөөтэй байдаг манай хүүхэд залуучууд ном уншихаа байсан энэ харанхуй цаг үед хичээл сургалтаар хэлүүлэн шахуулан байж уншихгүй л юм бол одоо бүр, нэг нүдээрээ ч харахгүй биз дээ. Галуу дуурайн хөлөөхөлдөөхөд хүрсэн хэрээний үлгэрийг санан “Өөрийнхөөрөөл байх юмсан даа, Монголчууд минь!” гэж хэлэхсэн гэхдээ энэ бүхнийг улиглан нуршивай. Монгол түмэн минь тунгаатугай!