Буряадай 86,6 %-нь буряад хэлые, 13,3 %-нь ород хэлые эхэ хэлэн гэћэн байна.

Буряадай 86,6 %-нь буряад хэлые, 13,3 %-нь ород хэлые эхэ хэлэн гэћэн байна.

May 25, 2007

Буряад хэлэн — буряад арадай хэлэн. Монгол тїрэл хэлэнїїдэй нэгэн болохо буряад хэлээр Буряад Республика, Эрхїї болон Шэтэ можо, Усть-Ордын болон Агын автономито тойрогууд, мїн Монгол уласай хойто аймагууд, Хятадай зїїн-хойто орондо ажаћуудаг буряадууд хэлэлсэдэг. Ород гїрэндэ (1989 оной тоололгоор) 376 мянга оршом хїн буряадаар дуугардаг. Буряадай 86,6 %-нь буряад хэлые, 13,3 %-нь ород хэлые эхэ хэлэн гэћэн байна. Баруун (эхирэд булагад), дундада (алайр тїнхэн), зїїн (хори), урда (сонгоол сартуул) гэхэ мэтэ аялгуутай.
Грамматикын байгуулалтын хубида буряад хэлэн залгамал хэлэн болоно. Аялган абяанууд аялганай тааралдалай хуулида захирагдадаг, мїн тїргэн, удаан гэжэ илгардаг. Буряад хэлэн єєрын гэћэн онсолигтой, тон баялиг їгын ћантай юм.
Монгол бэшэгые зохёогдоћон сагћаань хойшо хэрэглэжэ, эхэ хэлээрээ олон тїрэлэй ном зохёол бїтээжэ, энэдхэг, тїбэд, хятад гэхэ мэтэ олон хэлэнћээ элдэб жанрын зохёолнуудые оршуулћанаараа дэлхэйн соёлой ћанда хуби нэмэриеэ оруулћан тїїхэтэй. 1931 ондо монгол бэшэгээ лата їзэгєєр ћэлгэжэ, 1939 ондо «є», «ї», «h» гэћэн гурбан їзэгэй нэмэлтэтэй ород їзэг абаћан юм. Оршон сагай буряад бэшэгэй хэлэн хори аялгууда їндэћэлэн байгуулагданхай.
Буряад хэлэн (1992 оной “Буряад Республикын арадуудай хэлэнїїд” тухай хуулиин ёћоор) ород хэлэнтэй адли Буряад Республикын гїрэнэй хэлэн болоно. Тус хэлээр бага ћургуулиин хїїгэдые ћургахаћаа гадна, дунда болон мэргэжэлэй дунда ћургуулин ћурагшад, мїн дээдэ, ехэ ћургуулиин оюутадта буряад хэлые тусхай хэшээл болгожо заадаг юм. Буряад хэлээр ћуралсалай, уран ћайханай болон ниитэлэлэй зохёол, ћонин ћэдхїїл хэблэгдэн, теле- болон радиодамжуулганууд нэбтэрїїлэгдэжэ, театр ажалладаг. Буряад хэлые шэнжэлэн шудалха тїбїїдынь ОШУА-иин СЋ-иин Монгол, тїбэд болон буддын шудалалай хїреэлэн, мїн Буряадай гїрэнэй ехэ ћургуулиин Їндэћэнэй хїмїїнлигэй ухаанай дээдэ ћургуули болоно.